Do najcenniejszych zabytków gminy Świętajno zalicza się kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe w Jerutkach (czas powstania 1743 r. rozbudowa 1820 – 1821 r. – wieża dzwonnicza) wraz z cmentarzem przykościelnym, kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Spychowie (czas powstania 1903 – 1906 r.), kościół pw. Andrzeja Boboli w Świętajnie (czas powstania 1918 – 1922) oraz drewniane chałupy mazurskie z początków XX w.
Kościół w Jerutkach
Jerutki założone zostały na wydartych lasu gruntach. W drugiej połowie XVII w. istniała tu smolarnia. 23 czerwca 1687 r. niejaki Ferariusz założył na 30 włokach, na prawie chełmińskim szkatułową wieś Jerutki. W imieniu księcia dokumenty związane z założeniem wsi wystawił wielki nadleśniczy von Manteufl. Feraiusz za 30 grzywien otrzymał 3 włóki sołeckie. Później Feraiusz za opłatą 100 guldenów polskich oraz roczny czynsz wysokości 20 grzywien otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy z prawem browarnictwa. Po 7 latach wolnizny chłopi którzy się tu osiedlili zobowiązywali się płacić do szkatuły książęcej po 16 marek od włóki. Jeśli któryś z chłopów nie opłaciłby czynszu jego należność spadała na pozostałych. W 1701 r. Jerutki otrzymały na dotychczasowych warunkach dodatkowe 10 włók.
Parafia w Jerutkach założona została w 1709 r. i była jedna z najrozleglejszych na Mazurach. Należały do niej Płozy, Piasutno, Wawrochy, Lipowiec, Świętajno i Olszyny. Wraz z zakładaniem nowych wsi do parafii dodawano kolejne miejscowości. Dopiero pod koniec XIX w. w okolicach najbardziej oddalonych od kościoła w Jerutkach powstały nowe parafie. Pierwszym pastorem w Jerutkach był Johann Biegun.
Pierwszy kościół w Jerutkach zbudowano prawdopodobnie w 1710 r. Według ówczesnych budynek ten bardziej przypomniał drewnianą szopę niż kościół. Była to świątynia tymczasowa, która po 24 latach rozebrano z powodu złego stanu technicznego.
Obecny kościół wzniesiono w 1734 r. w konstrukcji ryglowej za czasów pastora Michaela Sinagowitza. Konstrukcja z drewnianych belek wypełniona została cegłą, która następnie otynkowano na biało. W 1821 r. dostawiono od zachodu kwadratową więżę. Na jej szczycie zachowała się chorągiewka z właśnie taka datą. Prawdopodobnie budowę wieży poprzedził pożar, który w znacznym stopniu kościół uszkodził
Ołtarz główny wykonany został w latach 1737-1738 przez Michała Kapickiego, snycerza z Wielbarka. Kapicki wykonał też rzeźbę anioła chrzcielnego.
W latach siedemdziesiątych XX w. władze Kościoła ewangelicko-augsburskiego postanowiły ten opuszczony i niszczejący budynek przekazać do Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku. Wówczas to cześć jego wyposażenia trafiła do Muzeum w Olsztynie. Ostatecznie przeniesienie kościoła nie doszło do skutku ponieważ zainteresowała się nim miejscowa społeczność katolicka. W 1981 r. kościół stał się własnością parafii katolickiej w Świętajnie.
Tekst i zdjęcia: Witold Olbryś/Powiat szczycieński i okolice - historia, zabytki i archiwalia
Kościół w Spychowie
Neogotycka ambona, umieszczona w ścianie północno-wschodniej i skomunikowana z wieżą empora boczna, witraże w dwóch oknach prezbiterium o wzorze ornamentalno – kwiatowym, w jednym z nich widnieje Baranek Boży. Organy zbudowane przez firmę Brunona Göbela z Królewca. W 2017 r. po kilkudziesięciu latach przerwy, uruchomiono zegara na wieży kościoła.
Zdjęcia:https://www.parafiaspychowo.com/
Kościół w Jerutkach
Jerutki założone zostały na wydartych lasu gruntach. W drugiej połowie XVII w. istniała tu smolarnia. 23 czerwca 1687 r. niejaki Ferariusz założył na 30 włokach, na prawie chełmińskim szkatułową wieś Jerutki. W imieniu księcia dokumenty związane z założeniem wsi wystawił wielki nadleśniczy von Manteufl. Feraiusz za 30 grzywien otrzymał 3 włóki sołeckie. Później Feraiusz za opłatą 100 guldenów polskich oraz roczny czynsz wysokości 20 grzywien otrzymał przywilej na prowadzenie karczmy z prawem browarnictwa. Po 7 latach wolnizny chłopi którzy się tu osiedlili zobowiązywali się płacić do szkatuły książęcej po 16 marek od włóki. Jeśli któryś z chłopów nie opłaciłby czynszu jego należność spadała na pozostałych. W 1701 r. Jerutki otrzymały na dotychczasowych warunkach dodatkowe 10 włók.
Parafia w Jerutkach założona została w 1709 r. i była jedna z najrozleglejszych na Mazurach. Należały do niej Płozy, Piasutno, Wawrochy, Lipowiec, Świętajno i Olszyny. Wraz z zakładaniem nowych wsi do parafii dodawano kolejne miejscowości. Dopiero pod koniec XIX w. w okolicach najbardziej oddalonych od kościoła w Jerutkach powstały nowe parafie. Pierwszym pastorem w Jerutkach był Johann Biegun.
Pierwszy kościół w Jerutkach zbudowano prawdopodobnie w 1710 r. Według ówczesnych budynek ten bardziej przypomniał drewnianą szopę niż kościół. Była to świątynia tymczasowa, która po 24 latach rozebrano z powodu złego stanu technicznego.
Obecny kościół wzniesiono w 1734 r. w konstrukcji ryglowej za czasów pastora Michaela Sinagowitza. Konstrukcja z drewnianych belek wypełniona została cegłą, która następnie otynkowano na biało. W 1821 r. dostawiono od zachodu kwadratową więżę. Na jej szczycie zachowała się chorągiewka z właśnie taka datą. Prawdopodobnie budowę wieży poprzedził pożar, który w znacznym stopniu kościół uszkodził
Ołtarz główny wykonany został w latach 1737-1738 przez Michała Kapickiego, snycerza z Wielbarka. Kapicki wykonał też rzeźbę anioła chrzcielnego.
W latach siedemdziesiątych XX w. władze Kościoła ewangelicko-augsburskiego postanowiły ten opuszczony i niszczejący budynek przekazać do Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku. Wówczas to cześć jego wyposażenia trafiła do Muzeum w Olsztynie. Ostatecznie przeniesienie kościoła nie doszło do skutku ponieważ zainteresowała się nim miejscowa społeczność katolicka. W 1981 r. kościół stał się własnością parafii katolickiej w Świętajnie.
Tekst i zdjęcia: Witold Olbryś/Powiat szczycieński i okolice - historia, zabytki i archiwalia
Kościół w Spychowie
Neogotycka ambona, umieszczona w ścianie północno-wschodniej i skomunikowana z wieżą empora boczna, witraże w dwóch oknach prezbiterium o wzorze ornamentalno – kwiatowym, w jednym z nich widnieje Baranek Boży. Organy zbudowane przez firmę Brunona Göbela z Królewca. W 2017 r. po kilkudziesięciu latach przerwy, uruchomiono zegara na wieży kościoła.
Zdjęcia:https://www.parafiaspychowo.com/